2018ല്‍ ആണവ കരാറില്‍നിന്ന് അമേരിക്ക പിന്മാറിയ ശേഷം ഇതാദ്യമായാണ് ഇറാനും അമേരിക്കയും തമ്മിലുള്ള നയതന്ത്ര ചർച്ചകള്‍ അരങ്ങേറിയത്.
ഇറാന്റെ ആണവ പദ്ധതിയെയും അമേരിക്കയുടെ ഉപരോധങ്ങള്‍ ലഘൂകരിക്കാനുള്ള സാധ്യതയെയും കുറിച്ചായിരുന്നു ചർച്ചകള്‍. ഒമാനി തലസ്ഥാനമായ മസ്‌കറ്റില്‍ രണ്ടര മണിക്കൂർ നീണ്ട ചർച്ചകള്‍ക്ക് ഇറാൻ വിദേശകാര്യ മന്ത്രി സെയ്ദ് അബ്ബാസ് അരഘ്ചിയും മിഡില്‍ ഈസ്റ്റിലേക്കുള്ള അമേരിക്കയുടെ പ്രത്യേക ദൂതൻ സ്റ്റീവ് വിറ്റ്കോഫും ആണ് നേതൃത്വം നല്‍കിയത്. രണ്ട് പ്രതിനിധികളെയും വെവ്വേറെ മുറികളിലാക്കി ഷട്ടില്‍ നയതന്ത്രത്തിലൂടെ നടന്ന ചർച്ചയില്‍ ഒമാൻ വിദേശകാര്യ മന്ത്രി ബദർ ബിൻ ഹമദ് അല്‍-ബുസൈദി ആണ് ഇടനിലക്കാരനായി പ്രവർത്തിച്ചത്.
ഏപ്രില്‍ 19 ന് നടക്കുന്ന അടുത്ത ഘട്ട ചർച്ചകളില്‍ ഇരുപക്ഷവും ശുഭാപ്തിവിശ്വാസം പ്രകടിപ്പിച്ചിട്ടുണ്ടെങ്കിലും കാര്യമായ വെല്ലുവിളികള്‍ അവശേഷിക്കുന്നുണ്ടെന്ന് ആണ് വിശകലന വിദഗ്ധർ അഭിപ്രായപ്പെടുന്നത്. അതേസമയം പ്രസിഡന്റ് ട്രംപ് ചർച്ചകള്‍ക്ക് രണ്ട് മാസത്തെ സമയപരിധി നല്‍കിയതായും ചർച്ചകള്‍ പരാജയപ്പെട്ടാല്‍ സൈനിക നടപടി ഉണ്ടാകുമെന്ന് മുന്നറിയിപ്പ് നല്‍കിയതായും റിപ്പോർട്ടുണ്ട്. ഇറാൻ, പ്രായോഗികവും എന്നാല്‍ ഉറച്ചതുമായ ഒരു കൂട്ടം ആവശ്യങ്ങളുമായാണ് ചർച്ചകളെ സമീപിക്കുന്നത്. ഏതെങ്കിലും കരാറിലെത്തുന്നതിന് മുമ്ബ് പാലിക്കേണ്ട വ്യക്തമായ വ്യവസ്ഥകള്‍ ഉദ്യോഗസ്ഥർ വിശദീകരിച്ചിട്ടുമുണ്ട്. പ്രധാന ഉപരോധങ്ങള്‍ പിൻവലിക്കല്‍ – പ്രത്യേകിച്ച്‌ ഊർജ്ജ, ബാങ്കിംഗ് മേഖലകളെ ബാധിക്കുന്നവ – വിദേശ ബാങ്കുകളില്‍ (പ്രത്യേകിച്ച്‌ യൂറോപ്പിലും കിഴക്കൻ ഏഷ്യയിലും) കൈവശം വച്ചിരിക്കുന്ന ഇറാനിയൻ ആസ്തികള്‍ മരവിപ്പിക്കല്‍, ഭാവിയിലെ അമേരിക്ക അല്ലെങ്കില്‍ ഇസ്രായേലി സൈനിക ആക്രമണങ്ങള്‍ക്കെതിരെ ഉറച്ച ഗ്യാരണ്ടി ഉറപ്പാക്കുക എന്നിവയാണ് അവയില്‍ പ്രധാനം.
ഈ ആവശ്യങ്ങള്‍ ആഴത്തില്‍ വേരൂന്നിയ അമേരിക്കയോടുള്ള ഇറാന്റെ അവിശ്വാസത്തെ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്നവയാണ്. ഇറാന്റെ വീക്ഷണകോണില്‍ നിന്ന്, 2015 ലെ ആണവ കരാർ ഇറാൻ പാലിച്ചിട്ടും യുകെ, ജർമ്മനി, ഫ്രാൻസ് തുടങ്ങിയ യുഎസ് സഖ്യകക്ഷികള്‍ അത് അംഗീകരിച്ചിട്ടും, കരാറില്‍ നിന്നുള്ള അമേരിക്കയുടെ പിന്മാറ്റം അമേരിക്കയുടെ പ്രതിബദ്ധതകള്‍ വിശ്വസിക്കാൻ കഴിയില്ല എന്നതിന്റെ തെളിവാണ്. ഇറാന്റെ നിബന്ധനകള്‍ പാലിക്കാൻ അമേരിക്ക തയ്യാറാണോ എന്ന് ഇപ്പോഴും വ്യക്തമല്ല. കരാറുകളില്‍ ഏർപ്പെടാനും നീണ്ടുനില്‍ക്കുന്ന യുദ്ധങ്ങള്‍ ഒഴിവാക്കാനും കഴിയുന്ന ഒരു നേതാവായി ട്രംപ് വളരെക്കാലമായി സ്വയം ചിത്രീകരിച്ചിട്ടുണ്ട്. എന്നാല്‍ ഇറാനുമായുള്ള അദ്ദേഹത്തിന്റെ മുൻകാല പ്രവർത്തനങ്ങള്‍ മറിച്ചാണ് സൂചിപ്പിക്കുന്നത്. കരാറുകളില്‍ നിന്ന് അമേരിക്ക ആവർത്തിച്ച്‌ പിന്മാറുന്നത് പതിവാണ്, ഇത് തന്നെയാണ് അമേരിക്കയില്‍ നിന്നുള്ള വാക്കാലുള്ളതോ ഒപ്പിട്ടതോ ആയ പ്രതിബദ്ധതകള്‍ തന്ത്രപരമായി വിശ്വസനീയമല്ലെന്ന ഇറാനിയൻ വീക്ഷണത്തെ ശക്തിപ്പെടുത്തുന്ന ഘടകവും.
ചർച്ചകള്‍ പരാജയപ്പെട്ടാല്‍ ട്രംപ് നയതന്ത്രം ഉപയോഗിച്ച്‌ സൈനിക ഏറ്റുമുട്ടലിന് വേദിയൊരുക്കുമെന്ന അനുമാനം പൂർണ്ണമായും തള്ളിക്കളയാനാവില്ല. 2015 ലെ കരാറില്‍ നിന്ന് പുറത്തുകടക്കുക, ജനറല്‍ ഖാസിം സുലൈമാനിയെ വധിക്കാൻ ഉത്തരവിടുക, ഉപരോധങ്ങള്‍ വിപുലീകരിക്കുക, മേഖലയിലെ അമേരിക്കൻ സൈനിക സ്ഥാനങ്ങള്‍ ശക്തിപ്പെടുത്തുക തുടങ്ങിയ അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഭരണകൂടത്തിന്റെ മുൻകാല നടപടികള്‍ സംഭാഷണത്തിനുള്ള സാധ്യതകളെ നിരന്തരം വെട്ടിക്കുറച്ചിട്ടുണ്ട്. അതിനാല്‍ നയതന്ത്രം പരാജയപ്പെട്ടാല്‍ ഭാവിയിലെ സൈനിക നടപടികളെ ന്യായീകരിക്കാനും ഈ ചർച്ചകള്‍ അമേരിക്ക ഉപയോഗപെടുത്തിയേക്കാം. ഇറാന്റെ ആണവ അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങള്‍ ലക്ഷ്യമിടുന്ന അമേരിക്കയ്‌ക്കും ഇസ്രയേലിനും അത് അത്ര എളുപ്പമുള്ള കാര്യമല്ല. ഇറാന്റെ വ്യോമ പ്രതിരോധ സംവിധാനങ്ങള്‍ക്ക് നേരെ അമേരിക്ക B-2 സ്റ്റെല്‍ത്ത് ബോംബറുകളോ GBU-57 ബങ്കർ തകർക്കുന്ന ബോംബുകളോ വിന്യസിക്കുകയാണെങ്കില്‍ ഇറാന്റെ രഹസ്യ അറയ്ക്കുള്ളിലെ ആയുധങ്ങള്‍ ഇറാനും പുറത്തെടുക്കും.
ഇസ്രയേലുമായുള്ള ഏതൊരു പ്രത്യാക്രമണത്തിലും ഇറാൻ പ്രധാനമായും സ്വന്തം വിഭവങ്ങളെ ആശ്രയിക്കും. മുമ്ബത്തേക്കാള്‍ കൂടുതല്‍, ബാലിസ്റ്റിക് മിസൈലുകള്‍, ആക്രമണ ഡ്രോണുകള്‍, സൈബർ കഴിവുകള്‍, പ്രാദേശിക പ്രോക്സി പ്രവർത്തനങ്ങള്‍ എന്നിങ്ങനെ വൈവിധ്യമാർന്ന ഉപകരണങ്ങള്‍ അവർ ഇപ്പോഴും ഉപയോഗിക്കുന്നുണ്ട്. ഇസ്രായേലിനെതിരെ മിസൈല്‍, ഡ്രോണ്‍ ആക്രമണങ്ങള്‍ നടത്തുക എന്നതാണ് പ്രതികാര നടപടികളില്‍ ഒന്ന്. 2024 ല്‍ ഇറാൻ അഭൂതപൂർവമായ ആക്രമണങ്ങള്‍ നടത്തുകയുണ്ടായി. അവർ ഏകദേശം 200 മിസൈലുകള്‍ വിക്ഷേപിക്കുകയും, അവയില്‍ ചിലത് ഇസ്രയേലി വ്യോമ പ്രതിരോധത്തെയും മറികടന്ന് നെവാറ്റിം വ്യോമതാവളത്തില്‍ പതിക്കുകയും ചെയ്തിരുന്നു. ശക്തമായി പ്രതികരിക്കാനുള്ള ഇറാന്റെ ഉദ്ദേശ്യത്തെയും ശേഷിയെയും ഈ നടപടികള്‍ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും നൂതനമായ വ്യോമ പ്രതിരോധ സംവിധാനങ്ങളിലൊന്ന് ഇസ്രയേല്‍ നിലനിർത്തുന്നുണ്ടെങ്കിലും, അത്തരം ആക്രമണങ്ങള്‍ ഇപ്പോഴും ഗുരുതരമായ രാഷ്ട്രീയവും തന്ത്രപരവുമായ പ്രത്യാഘാതങ്ങള്‍ക്ക് കാരണമാകും. മേഖലയിലെ അമേരിക്കൻ താവളങ്ങളും സാധ്യതയുള്ള ലക്ഷ്യങ്ങളാണ്.
ഇറാഖ്, ഖത്തർ, കുവൈറ്റ്, ജോർദാൻ, ബഹ്‌റൈൻ, സൗദി അറേബ്യ എന്നിവയുള്‍പ്പെടെ മിഡില്‍ ഈസ്റ്റിലുടനീളം അമേരിക്ക വിശാലമായ സൈനിക സാന്നിധ്യം നിലനിർത്തുന്നുണ്ട്. 2024 അവസാനത്തോടെ ഏകദേശം 40,000 സൈനികർ പ്രദേശത്ത് നിലയുറപ്പിച്ചിട്ടുണ്ട്. ഇറാൻ പിന്തുണയുള്ള ഗ്രൂപ്പുകള്‍ ഈ കേന്ദ്രങ്ങള്‍ ഇതിനകം തന്നെ ആക്രമിച്ചു കഴിഞ്ഞു. ജനുവരിയില്‍, ഇറാഖി പ്രദേശത്ത് നിന്ന് വിക്ഷേപിച്ച ഒരു ഡ്രോണ്‍ ജോർദാനിലെ അമേരിക്കൻ പ്രതിരോധം ലംഘിച്ച്‌ മൂന്ന് സൈനികരെ കൊലപ്പെടുത്തിയിരുന്നു. 2020 ല്‍ സുലൈമാനിയുടെ കൊലപാതകത്തിന് ഇറാൻ തിരിച്ചടിയായി ഇറാഖിലെ രണ്ട് അമേരിക്കൻ താവളങ്ങളില്‍ നേരിട്ടുള്ള മിസൈല്‍ ആക്രമണം നടത്തി, ഇത് സുരക്ഷാ ഉദ്യോഗസ്ഥർക്കിടയില്‍ അസ്വസ്ഥതകള്‍ക്ക് കാരണമായിരുന്നു. ഇസ്രായേലി ലക്ഷ്യങ്ങളുമായി താരതമ്യപ്പെടുത്തുമ്ബോള്‍, അമേരിക്കയുടെ താവളങ്ങള്‍ പൊതുവെ ഇറാനുമായും അതിന്റെ പ്രാദേശിക പ്രോക്സികളുമായും അടുത്താണ് , കൂടാതെ അത്ര മികച്ച സംരക്ഷണം ഇല്ലാത്തവയുമാണ്. ഇവയെ ഏറ്റവും എളുപ്പത്തില്‍ ആക്രമിക്കാൻ ഉതകുന്ന ലക്ഷ്യങ്ങളാക്കി മാറ്റുന്നു. ഇറാൻ പ്രാദേശിക പങ്കാളികളിലൂടെ സമ്മർദ്ദം ചെലുത്താനും ശ്രമിച്ചേക്കാം.
അമേരിക്കയുടെ പ്രധാന ലോജിസ്റ്റിക്, സൈനിക സഖ്യകക്ഷികളായ സൗദി അറേബ്യ, യുഎഇ, ഖത്തർ, ബഹ്‌റൈൻ, കുവൈറ്റ് തുടങ്ങിയ ഗള്‍ഫ് രാജ്യങ്ങള്‍ പ്രതിസന്ധിയിലായേക്കാം. അമേരിക്കൻ സേനയെ അവരുടെ പ്രദേശമോ വ്യോമാതിർത്തിയോ ഉപയോഗിക്കാൻ അനുവദിക്കുന്നത് യുദ്ധ നടപടിയായി കാണുമെന്ന് ഇറാൻ ഇതിനകം തന്നെ ഈ സർക്കാരുകള്‍ക്ക് മുന്നറിയിപ്പ് നല്‍കിയിട്ടുണ്ട്. 2023 ന്റെ തുടക്കത്തില്‍ റിയാദുമായി നടത്തിയ നയതന്ത്ര ഉടമ്ബടിയുടെ വെളിച്ചത്തില്‍, ഇറാൻ ഈ രാജ്യങ്ങളെ നേരിട്ട് ആക്രമിക്കുന്നത് ഉയർന്ന അപകടസാധ്യതകള്‍ വഹിക്കും. ഇറാൻ ഈ പാത പിന്തുടരുകയാണെങ്കില്‍, അറബ് അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങളേക്കാള്‍ അമേരിക്കൻ ആസ്തികളില്‍ പ്രതികാരം കേന്ദ്രീകരിക്കാൻ സാധ്യത കൂടുതലാണ്. ഇറാന്റെ പ്രതിരോധ തന്ത്രത്തിലെ മറ്റൊരു ഘടകം ഹോർമുസ് കടലിടുക്ക് അടച്ചുപൂട്ടാനുള്ള ഭീഷണിയാണ്. ആഗോള എണ്ണ, എല്‍‌എൻ‌ജി കയറ്റുമതിയുടെ നിർണായകമായ ഒരു പോയിന്റ് ആണ് ഹോർമുസ് കടലിടുക്ക് . ലോകത്തിലെ എണ്ണ കയറ്റുമതിയുടെ ഏകദേശം 20 ശതമാനവും ദ്രവീകൃത പ്രകൃതിവാതകത്തിന്റെ 30 ശതമാനത്തിലധികവും ഈ ഇടുങ്ങിയ ഇടനാഴിയിലൂടെയാണ് കടന്നുപോകുന്നത്. ഏതൊരു ഉപരോധവും ഊർജ്ജ വില കുതിച്ചുയരുന്നതിനും ആഗോള വിപണികളെ പ്രക്ഷുബ്ധമാക്കുന്നതിനും കാരണമാകും.
